Futbol üzrə müxtəlif turnirlər mövcuddur: söhbət həm klub, həm də milli seçmə komandaların  yarışından gedir. Rekord.az xəbər verir ki, onlardan biri də Avropa çempionatıdır. Səviyyəsinə, daha dəqiq desək, əhatə  dairəsinin məhdudluğuna görə, yalnız dünya çempionatından geri qalan 4 ildən bir keçirilən bu  turniri azarkeşlər böyük səbirsizliklə gözləyir. Özü də təkcə Avropada deyil, planetin hər  guşəsində. Qarşıdan qitə birinciliyinin növbəti final mərhələ yarışları gəlir. Məlum olduğu kimi,  tarixində ilk dəfə turnirə Portuqaliya ev sahibliyi edəcək. İndilikdə Avropanın 50 milli seçmə komandası həlledici yarışlara 15 vəsiqə uğrunda mübarizə aparır. İlk Avropa çempionatı isə 44 il  əvvəl - 1960-cı ildə Fransada təşkil edilib və 70 il Azərbaycanın da daxil olduğu SSRİ-nin  qələbəsiylə başa çatıb. Bugünkü söhbətimiz həmin nailiyyət barədədir. 

 

 

 Təklifə 27 ildən sonra baxıldı 

 İndi Avropa çempionatı kimi tanıdığımız turnirin keçirilməsi ideyası Fransa Futbol 
Federasiyasının keçmiş baş katibi Anri Delona məxsusdur. O, 1927-ci ildə adıçəkilən yarışın 
təşkili ilə əlaqədar təkliflə beynəlxalq federasiyaya müraciət edir: amma o vaxt FİFA-da regional 
turnirlərin keçirilməsi haqda düşünmürdülər. A.Delonun layihəsinə isə 1954-cü ildə, başqa sözlə, 
Avropa ölkələrinin futbol təşkilatlarını birləşdirən UEFA təsis olunduqdan sonra baxıldı. Avropa 
Kuboku uğrunda ilk turnirin təşkili haqda qərar 1958-ci il avqustun 6-da qurumun Stokholm 
konqresində verilir. Qalibi mükafatlandırmaq üçün Kubokun müxtəlif variantları nəzərdən 
keçirilir, ancaq heç biri qəbul olunmur. Bu zaman futbol üzrə Fransa kubokunun müəllifi, 
məşhur usta M.Şobiyona üz tuturlar: fəxri mükafatın layihəsini hazırlamaq tapşırılsa da, o, 
sifarişçilərə Avropa Kubokunun orijinal nüsxəsini təqdim edir və UEFA rəsmiləri tərəfindən 
birmənalı şəkildə bəyənilir. 

 Kubokun sahibi 

 Avropa Kuboku qədim yunan amforasını (ikiqulplu, boğazı dar qab) xatırladan formada xalis 
gümüşdən tökülüb və böyük mərmər oturacağa bərkidilib. Qarşı tərəfi eramızdan əvvəl IV əsrə 
aid olan barelyefin reproduksiyası ilə bəzədilib, üzərində isə topla jonqlyorluq edən bir gəncin 
surəti həkk olunub. Qaydaya görə, Kubokun orijinalı müvəqqəti olaraq, daha dəqiq desək, 
növbəti turnirədək, indiki anlamda Avropa çempionu adını daşıyan ölkədə saxlanılır. Birinci yeri 
tutan komandanın üzvlərinə qızıl medallardan savayı, mükafatın miniatür nüsxəsi də təqdim 
olunur. Sonralar turnirin təşkilatçısının xatirəsini ədəbiləşdirmək məqsədilə "Anri Delon 
Kuboku" adlandırılan yarış, 1968-ci ildən Avropa çempionatı adıyla keçirilir. 

 İlk ünvan - Paris 

 İlk Avropa Kuboku yarışlarında qitənin 17 ölkəsi iştirak etmək istədiyini bildirir: mübarizəyə 
qoşulmaq istəyənlər arasında SSRİ-nin də adına rast gəlirik. Müraciət edənlərin sayı çox 
olduğundan təşkilatçılar seçmə oyunlar keçirməyi qərara alırlar. SSRİ futbolçuları ilk görüşü 
1958-ci il sentyabrın 28-də Moskvadakı "Lujniki" stadionunda Macarıstan kollektiviylə keçirir. 
Meydana qələbə əzmi ilə çıxan sovet idmançıları nəyə qadir olduqlarını göstərmək istəyirlər. 
Xüsusilə, hücum xəttinin oyunçuları - Metreveli, İvanov və... həmyerlimiz Ələkbər Məmmədov! 
Görüşü əvvəldən-axıradək yüksək ovqatla keçirən SSRİ komandası 3:1 hesabı ilə qalib gəlir: 
topları İlyin, Metreveli və Valentin İvanov vurur, macarlardan isə Gereç fərqlənir. 
 Təkrar oyun düz bir ildən sonra Budapeştdəki "Nepştadion"da keçirilir: aeroportda yerli 
azarkeşlər SSRİ futbolçularını, üzərində 3:0 və 4:1 yazılmış plakatlarla qarşılayırlar. "Frans-
futbol" həftəliyinin 1959-cu ildə keçirdiyi sorğunun yekunlarına görə, Macarıstan komandası 
Avropada birinci yerdə idi. Onlar heyətdə əsaslı dəyişiklik etməklə məğlubiyyətin əvəzini 
çıxmağa çalışırlar - təcrübəli Qroşiç, Bojik, Tixi ilə yanaşı, gənc istedadlar Albert və Şandorun 
da gücündən istifadə etmək qərara alınır. Görüşün birinci hissəsi meydan sahiblərinin hücumları 
ilə keçsə də, qapıçı Yaşin və müdafiəçilərin fədakar oyunu rəqibə müvəffəqiyyət qazanmağa 
imkan vermir. Fasilədən sonra isə sovet futbolçuları təşəbbüsə yiyələnir və 58-ci dəqiqədə Yuri 
Voynovun uzaq məsafədən gözlənilməz zərbəsi oyunun taleyini həll edir - 1:0 və ilk sədd dəf 
olunur. Dörddəbir finalda SSRİ komandasının rəqibi İspaniya futbolçuları olur. Amma matç baş 
tutmur: İspaniyada hökm sürən Franko diktaturası futbolçuların SSRİ-yə getməsini əngəlləyir: 
bu, sovet futbolçuları üçün Fransaya yolun açılması deməkdi. 

 Marsel qalibləri alqışlayır 

 Birinci Avropa Kubokunun həlledici mərhələsi Fransada keçirilir. Yarımfinal mücadiləsində 
SSRİ Çexoslovakiya ilə, Yuqoslaviya futbolçuları isə fransızlarla qarşılaşırlar. Çexlərlə matç 
ərəfəsində komandanın sağ kənar müdafiəçisi Vladimir Kesarevin kor bağırsağından cərrahiyyə 
əməliyyatına məruz qalması məşqçiləri başqa variant üzərində işləməyə vadar edir və həmin 
mövqe tbilisili Givi Çoxeliyə tapşırılır. Marseldə keçirilən oyunda sovet futbolçuları tam 
üstünlüyə malik olur və onlar 3:0 hesabı ilə qalib gəlirlər: topları Valentin İvanov (2) və Viktor 
Ponedelnik vururlar. 
 Digər görüşdə çoxlarının favorit saydığı, 1958-ci il dünya çempionatının bürünc mükafatçısı 
Fransa millisi yuqoslavlara uduzur - 4:5. Maraqlıdır ki, matçın bitməsinə 15 dəqiqə qalmış 
fransızlar iki top fərqiylə (4:2) irəlidə idi. Məğlubiyyətdən sonra ruhdan düşən meydan sahibləri 
üçüncü yer uğrunda görüşdə Çexoslovakiya yığmasına da yenilirlər - 0:2. Avropa kubokunun ilk 
sahibləri fəxri mükafat ilə doğma publika qarşısında 

 "Park de Prens"də 113-cü dəqiqə... 

 Nəhayət, həlledici görüş! Oyun küləkli, soyuq, yağış və dumanlı hava şəraitində keçirilir. Buna 
baxmayaraq, "Park de Prens" stadionunda oyunu 18 min tamaşaçı izləyir. İngiltərədən olan 
hakimlər briqadası (A.Ellis, N.Aston, D.Finney) komandaları aşağadakı heyətdə meydana 
çıxarır: SSRİ - Yaşin, Çoxeli, Maslenkin, Krutikov, Voynov, Netto (kapitan), Metreveli, İvanov, 
Ponedelnik, Bubukin, Mesxi.
 Yuqoslaviya - Vidiniç, Durkoviç, Yusifi, Janetiç, Miladinoviç, Peruşiç, Şekularats, Erkoviç, 
Qaliç, Matuş, Kostiç (kapitan).
 İlk dəqiqələrdən fəal oynayan yuqoslavların kəskin hücumlarını zərərsizləşdirmək SSRİ 
komandasına böyük çətinlik hesabına başa gəlir. 43 dəqiqə arxa xətdə səhvsiz oynayan 
"qırmızılar" fasiləyə az qalmış top buraxır - Milan Qaliç baş zərbəsiylə hesabı açır. Fasilə zamanı 
SSRİ komandasının rəisi Andrey Starostin futbolçuları məzəmmət edərək deyir: "Yuqoslavlar 
udmurlar, siz uduzursunuz". Baş məşqçi Qavriil Kaçalin isə uzaq məsafədən zərbələr vurmağı 
məsləhət görür. 
 İkinci hissədə vəziyyət dəyişir: indi sovet futbolçuları topa daha çox nəzarət edirlər. Görüşün 
49-cu dəqiqəsi... Valentin Bubukinin təxminən 25 metr məsafədən güclü zərbəsi. Qapıçı Vidiniç 
islanmış topu əlində saxlaya bilmir və özünü yetirən Metreveli Hesabı bərabərləşdirir - 1:1. Final 
matçının əsas vaxtı bu hesabla başa çatır. 30 dəqiqəlik əlavə vaxt təyin olunur. Görüşün həlledici 
anı... 113-cü dəqiqə, Yuri Voynov rəqibi aldadaraq, uzun ötürmə ilə topu Mixail Mesxiyə tərəf 
vurur: sol kənar hücumçusu öz növbəsində effektli fəndlə iki müdafiəçini keçir və topu qapı 
qarşısına qaldırır. Qapıçını qabaqlayaraq, hücumu dəqiq baş zərbəsiylə yekunlaşdıran Viktor 
Ponedelnik hesabı artırır - 2:1. Matçı bu hesabla başa çatdıran SSRİ yığma komandası Avropa 
Kubokunu, başqa sözlə, Avropa çempionu adını qazanır. Qalibin mükafatlandırılma mərasimi 
məşhur Eyfel qülləsinin banket zalında keçirilir. 

 "Qızıl qol"un müəllifi 

 Viktor Ponedelnik - karyerasında daha bir neçə belə "qızıl saniyələr" yaşayıb. İlk Avropa 
Kubokunun finalındakı həlledici və tarixi topdan savayı, Cənubi Amerika səfərində (1961) 
Argentina və Uruqvay, Çilidə keçirilən 1962-ci il dünya çempionatının final mərhələsində 
Yuqoslaviya və Kolumbiya, 1963-64-cü illərdə ikinci Avropa Kuboku turnirində İtaliya, İsveç və 
Danimarka milli komandalarının qapılarına vurduğu qollar ona şöhrət gətirib. Rostovun Ordu 
İdman Klubunun kapitanı sovet futbolunda hücumçular sırasında öncüllərdən olub. Rostov futbol 
məktəbinin yetirməsi Ümumittifaq arenadakı ilk çıxışlardan özünü güclü forvard kimi göstərib. 
SSRİ yığma komandasının heyətində debütü 1960-cı ilin baharına təsadüf edir: ilk görüşü 
Almaniya Demokratik Respublikası kollektivinə qarşı keçirib. SSRİ yığma komandasında 20 
topun müəllifidir. 

 Epiloq əvəzi... 

 ...Dörd ildən sonra - 1964-cü ildə İspaniyada keçirilən ikinci Avropa Kuboku yarışlarının 
finalında meydan sahiblərinə məğlub olan (1:2) SSRİ futbolçuları gümüş medala layiq 
görülürlər. Qitə birinciliyində ikinci yeri tutmaq, təbii ki, çox böyük nailiyyətdir. Ancaq bu, indi 
belədir, 1964-cü ildə isə məsələyə münasibət tamam başqa cür idi. O vaxt sovet hökumətində 
həmin zəfər uğursuzluq kimi qiymətləndirilir və baş məşqçi Konstantin Besnov vəzifədən 
kənarlaşdırılır.